Zachowek to instytucja prawa spadkowego, które jest częścią prawa cywilnego.
Zachowek polega na tym, iż określone przepisy prawa spadkowego zapewniają pewnym osobom należącym do kręgu najbliższej rodziny tzw. „ spadkobiercom ustawowym” korzyści pieniężne stanowiące równowartość pewnego ułamka części , w jakiej każda z tych osób miała by prawo do dziedziczenia przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli osoba uprawniona do zachowku nie jest powołana do dziedziczenia , gdyż spadkodawca ustanowił innych spadkobierców, albo rozdysponował całym swym majątkiem za życia ma ona względem tych osób wierzytelność (roszczenie ) o zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej.
Komu przysługuje zachowek?
Aby odpowiedzieć na pytanie komu przysługuje zachowek należy ustalić krąg spadkobierców ustawowych. Pierwszą grupę spadkobierców ustawowych stanowią: dzieci oraz małżonek. Następnie w przypadku braku zstępnych spadkodawcy powołani do spadku z ustawy są małżonek i rodzice. W przypadku braku zstępnych i małżonka cały spadek przypada rodzicom spadkodawcy w częściach równych, a w przypadku zaś gdy jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku udział spadkowy, który przypadł by dla rodzica przypada rodzeństwu spadkodawcy. Jeśli rodzeństwo nie dożyło otwarcia spadku jego udział przypada jego zstępnym. W przypadku zaś braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy .
W braku powyższych zstępnych cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Jeśli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku jego udział przypada jego zstępnym. W przypadku braku powyższych spadkobierców spadek przypada dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku (pasierbom). Jeśli brak jest tak wskazanych spadkobierców spadek przypada gminie, ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu.
Jak zostało wskazane powyżej prawo do zachowku nie przysługuje wszystkim ustawowym spadkobiercom, a tylko pewnym osobom należącym do kręgu najbliższej rodziny. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego zachowek przysługuje: zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byli by powołani do spadku z ustawy. W przypadku kierowania roszczeń o zachowek, należy prawidłowo ustalić krąg osób uprawnionych do zachowku. Często jak wynika z mojej praktyki, wielu klientów myli krąg ustawowych spadkobierców z kręgiem osób uprawnionych do zachowku.
Wysokość zachowku.
Wysokość zachowku jest uzależniona od tego, czy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, a gdy uprawnionym jest zstępny spadkodawcy – również od tego czy jest on małoletni. Uprawnionemu, który jest trwale niezdolny do pracy lub jest małoletni, należą się dwie trzecie udziału spadkowego, jaki by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Natomiast pozostałym uprawnionym spadkobiercom przypada połowa wartości udziału spadkowego.
Ustalenie wysokości zachowku. Skład zachowku.
Wysokość zachowku dla uprawnionego ustala się przy pomocy szeregu różnych obliczeń, które można podzielić na trzy etapy:
- Ustalenie udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku.
- Ustalenie wartości pieniężnej spadku, do której dolicza się wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę. Ustalona w ten sposób suma ustalona w pieniądzu nazywa się substratem zachowku.
- Tak ustalony substrat zachowku mnoży się przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Tak uzyskany iloczyn stanowi wysokość zachowku.
Terminy w sprawie o zachowek.
Dochodzenie roszczeń związanych z zachowkiem następuje w drodze sądowej ( w trybie postępowania procesowego). Kodeks cywilny ogranicza możność dochodzenia roszczeń z tytułu zachowku dość krótkim pięcioletnim terminem przedawnienia . Trzeba jednak wiedzieć, iż inaczej te terminy liczy się w przypadku, gdy spadkobierca pozostawił testament, oraz inaczej w przypadku gdy takiego testamentu nie ma.
Pięcioletni termin roszczenia o zachowek liczy się od ogłoszenia testamentu, gdy chodzi o roszczenie przeciwko spadkobiercy, a od otwarcia spadku, gdy chodzi o roszczenie o uzupełnienie zachowku , skierowane przeciwko obdarowanemu. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy .
Sprawne i pomyślne prowadzenie sprawy o zachowek wymaga dużej wiedzy i doświadczenia zarówno życiowego jak i zawodowego. Zapewne przed podjęciem decyzji o skierowanie sprawy o zachowek, ewentualnie o uznanie, iż jako obdarowany nie musze już rozliczać się z zachowku wymaga przeanalizowanie wielu aspektów prawnych. Prawnicy naszej Kancelarii Adwokata posiadają wspomniane duże doświadczenie w sprawach spadkowych.